Programowanie żywieniowe – czyli żywienie w ciąży
mgr inż. Agnieszka Kłysz
Żywienie w ciąży a kształtowanie całego życia
Żywienie w ciąży jest niemiernie ważne i należy zauważyć, że coraz częściej i dokładniej opisywanym zjawiskiem jest programowanie żywieniowe, które rozpoczyna się już w życiu płodowym. Nieprawidłowo zbilansowana dieta, niedoborowa w składniki odżywcze, może negatywnie wpłynąć na rozwój płodu, a w dalszym etapie dorosłej osoby. Przeprowadzone są długofalowe badania potwierdzające występowanie okresów kryzysowych w rozwoju wewnątrzmacicznym, które kształtują nawyki żywieniowe oraz częstotliwość występowania chorób metabolicznych w dorosłym życiu. Żywienie w ciąży powinno być sumiennie zaplanowane i zbilansowane w przebiegu całego tego okresu. Należy zaznaczyć, że kluczowa jest tu także suplementacja wskazana w wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników.
Zachowania w ciąży mające znaczenie:
– Niedożywienie i otyłość:
Niska masa ciała matki oraz niedożywienie w ciąży może skutkować słabszym rozwojem łożyska oraz odżywiania płodu. Niemowlę rodzi się z niską masą urodzeniową <2500 g, co może skutkować wyższym ryzykiem występowania chorób w życiu dorosłym: hiperfagia, wysokie ciśnienie tętnicze krwi, hiperinsulinemia, hiperleptynemia i otyłość.
Także nadmierna masa ciała matki jest niekorzystna, może zwiększać liczbę poronień w porównaniu do kobiet z prawidłową masą ciała w ciąży. W późniejszych etapach ciąży następuje wzrost ryzyka wystąpienia u matki nadciśnienia tętniczego, cukrzycy ciążowej, zakrzepicy naczyń żylnych i przedwczesnego porodu. U płodu wzrasta ilość wystąpienia wad cewy nerwowej i serca a noworodki często rodzą się z makrosomią (>4 kg) i narażone są na pojawienie się choroby otyłościowej w latach późniejszych.
– Zmniejszona podaż białka
Niedobór białka w diecie w trakcie ciąży przyczynia się do niedożywienia płodu, co skutkuje mniejszą masą organów, w tym mózgu, czego skutkiem może być niższa inteligencja dziecka i mniejsze umiejętności poznawcze. Należy zaznaczyć, białko jest materiałem budulcowym niezbędnym zwłaszcza przy ,, tworzeniu” nowego organizmu a jego ilość wzrasta proporcjonalnie w stosunku do tygodni ciąży: Zapotrzebowanie na białko wynosi 1,2 g/kg/d + 1 g/d w I trymestrze, 1,2 g/kg/d + 9g/d w II trymestrze, a w III trymestrze 1,2g/kg/d + 28g/d.
– Tłuszcze:
według Instytutu Żywności i Żywienia zapotrzebowanie na tłuszcze przyjmując początkowy udział na poziomie 35% w diecie ciężarnej wzrasta o 14% w II trymestrze i 18% w III trymestrze, a podczas laktacji o 20%. Poza ilością również jakość tłuszczy przyjmowanych z dietą jest bardzo ważna. Należy ograniczyć izomery trans znajdujące się w przetworzonej żywności (tłuszcze utwardzone) na rzecz kwasów jedno i wielonienasyconych. Warto zwrócić tutaj uwagę na kwasy EPA i DHA, których ilości w ciąży i dla kobiet karmiących została ustalona na poziomie 250 mg/d + 100–200 mg DHA/d. Tran, ryby (np.: dorsz bałtycki, mintaj, śledź, sola, karp hodowlany) są bogatym źródłem kwasów tłuszczowych DHA i EPA. Ze względu na zawartość rtęci, dioksyn i pestycydów w rybach oraz niewielkie spożycie ryb przez ciężarne można rozważyć suplementację.
– Alkohol
Alkohol w ciąży jest całkowicie zakazany, a jego spożywanie zwiększa ryzyko wystąpienia poronienia, ograniczenia wzrastania płodu, małej masy urodzeniowej, jak również powoduje uszkodzenie płodu objawiające się deficytem poznawczym z pełnoobjawowym płodowym zespołem alkoholowym (FAS) włącznie.
Podsumowanie
Żywienie w ciąży jest niezmiernie ważne w kształtowaniu życia dziecka, a w dalszym okresie dorosłego człowieka. Decyzje żywieniowe są bardzo ważne i mogą nieść za sobą pozytywne jak i negatywne skutki. Odżywiając się w ciąży należy kierować się zasadą: jedzenia dla dwojga a nie za dwoje. Chodzi o to, aby nie zwiększać ilości jedzenia, ale skupić się na jego jakości i różnorodności. Ważne aby racja dzienna była w stanie pokryć zapotrzebowanie matki i rosnącego organizmu. Warto kierować się zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w ramach suplementacji.
Bibliografia:
- Pudło H., Respondek M.,Programowanie żywieniowe -wpływ odżywiania kobiet w ciąży na zdrowie dziecka” Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(7):589-600
- Kinsner M., Kazimierska A., ,,Programowanie metaboliczne” (2018) Postępy Nauk o Zdrowiu 2/2018; 5–18
- Przybyłowicz K., Kalinowska K., ,, Żywienie kobiet w ciąży a stan urodzeniowy noworodków wyrażony indeksem Ponderala” (2011); Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 508-511